Detinjstvo

Dimitrije Obradović je rođen 1739. godine u Čakovu. Kao mlad je ostao bez roditelja, pa su ga školovali i odgajali su njegovi rođaci. Dok je još učio školu Dimitrije je želeo da uči o veri i crkvenom svetu, razmišljao je i o pustinjskom i samačkom životu. Teča ga je odvlačio od takvih žeja i poslao ga je u Temišvar da uči zanat jorgandžije. Nedugo zatim on ostavlja zanat i odlazi u fruškogorski manastir Hopovo gde se zamonašio i promenio ime u Dositej. Iguman Teodor Milutinović, prihvatio je Dositeja, ali je pokušao da ga odvrati od manastirskog života, drugačije je živeo od drugih monaha, čitao je drugačije knjige. Dositej je počeo da razmišlja u drugom pravcu, shvatio je da monaški život nije za njega. Proučavao je knjige istorijskog karaktera i teološku literaturu, i tada odlučuje da se preseli se u Karlovce da bi radi kao sveštenik. Nakon tri godine manastirskog života, napušta manastir za sva vremena i kreće na putovanje kako bi učio.

Putovanja i učenje

Kao učitelj ili kao manastirski gost obišao je ceo Balkan, Malu Aziju, Italiju, Englesku, Austriju, Rusiju i Nemačku. U Grčkoj je proveo tri godine, kao đak bogoslovske škole Jeroteja Dendrina. Tu je naučio grčki jezik, književnost i filozofiju. Kada je izbio rusko-turski rat, Dositej je morao da napusti Grčku. Nastanjuje se u Dalmaciji u Kninu, tamo radi kao učitelj, zatim prelazi u Zadar i Trst. Iz Trsta odlazi u Austriju, u Beč, gde provodi šest godina učeći nemački jezik i kulturu. Kaluđersku matiju skida kada se u Haleu, u Nemačkoj upisuje na univerzitet kako bi slušao predavanja iz filozofije i estetike. Filozofske studije nastavlja u Lajpcigu, u tom periodu i sam počinje da piše.

Dositejeva putovanja i život su iziskivala materijalna sredstva. Kako bi mogao da nastavi da putuje i uči sam je sebi obezbeđivao sredstva radeći kao učitelj, lektor, besednik, učitelj i predavač u vojnoj akademiji. Ubrzo je postao poligota, govorio je grčki, latinski, nemački, engleski, francuski, ruski, albanski, rumunski i italijanski.

Dositej pisac i reformator

Dositejevi prvi rukopisni radovi su bili prevodi ili prerada popularnih spisa sa novogrčkog ili italijanskog jezika. Dositej je 1765. godine na napisao prvu knjigu na narodni srpski jezik i time postavio temelj svog bogatog književnog rada. ''Harastoitija'' je prevod novogrčkog dela iz 18. veka, ''Basne'' su prevod Ezopa, Lesinga i Lafontela. Uz basne Dositej je dodavao svoja značajna zapažanja kao moralne komentare pojedinih basni. Svoja dela počinje da objavljuje 1783. godine.

U biografiji ''Život i priključenije'' koja je izašla 1783. godine. Dositej priča o svom životu od rođenja pa sve do tridesetdevete godine. Pored svoje biografije, osvrnuo se na potrebu školovanja i učenje nauka, kao i o duhovnoj zaostalosti kaluđera, koje oštro kritikuje. Dositej u ovom delu oštro ustaje protiv verskog fanatizma, protiv svega što je u suprotnosti sa pravim jevanđelskim učenjem i pravim hrišćanstvom. On je bio za preobražaj crkve i upravo zbog njenog kritikovanja Dositej je bio izuzetno popularan.

Dositej je bio racionalista, branio je verske reforme Josifa II, koji je rasturao kaluđerske redove kako bi manastire pretvarao u bolnice i škole. Josif II je preduzeo čitav niz zakonskih mera protiv verske zaslepljenosti i ogromnog broja praznika.

Nakon svoje biografije štampa knjigu „Sovjete zdravoga razuma“ koja predstavljala skup misli i saveta učenih ljudi prevedenih sa nekoliko različitih jezika. Zatim objavljuje „Sobranije“ zbirku ogleda iz morala i filozofije. U njoj su se mogli pročitati ogledi o patriotizmu, o laži, o naukama, o umetnosti, kao i mnogo čemu drugome.

Prvi Dositejev štampan rad je „Pismo Haralampiju“ napisan 1783. godine i bio je neka vrsta književnog manifesta i poziv na pretplatu za delo koje je spremao „Sovjeti zdravoga razuma“ koje je izašlo 1784. godine. „Pismo Haralampiju“ odlikuje zalaganje za narodni jezik, posvećenost i versku trpeljivost.

Dositej Obradović se u pogledu jezika uzima kao preteča Vuka Karadžića, jer je želeo da njegova dela razumeju svi

Dositej je verovao u svemoć razuma i nauku ističe iznad svega.

Pozne godine i smrt

Prvi srpski ustanak Dositej dočekuje u Trstu. Iako u poznim godinama i bolestan, on se od samog početka javlja u službu srpskih ustanika. Skupljao je priloge za ustanike, vršio je poverljive misije između ustanika i Rusije. Kao najučeniji i najprosvećeniji Srbin, postao je prvi ministar prosvete, organizovao je škole, savetovao je ustaničke vođe i bio je Karađorđev lični savetnik i sekretar. Umro je 7. aprila 1811. godine u Beogradu, sahranjen je ispred Saborne crkve. Njegovo telo je dva puta premeštano, prvi put 1837. godine zbog zidanja nove Saborne crkve i drugi put 1897. godine kako bi se njegov grob postavio uporedo sa grobom Vuka Stefanovića Karadžića koji je te godine prenet iz Beča.

Dositejeva zadužbina

Kuća u Čakovu kojoj je Dositej Obradović rođen i danas postoji. Ona je do pre nekoliko godina bila u posedu jedne rumunske porodice kada je otkupljena i preuređena. Matica srpska i Institut za književnost i umetnost su 17. septembra 2004. godine u Vršcu pokrenuli „Zadužbinu Dositeja Obradovića“. Ciljevi zadužbine su proučavanje stvaralaštva Dositeja Obradovića i njegovog uticaja u prosveti i nauci. Kao i organizovanje susreta mladih pisaca i umetnika iz zemlje i dijaspore. Podstiče stvaračko povezivanje lokalnih zajednica Temišvara, Vršca i Čakova, kao pružanje pomoći mladim i darovitim piscima oko objavljivanja njihovih ostvarenja. Zadužbina godišnje izdaje publikaciju “Dositej” u vreme kada su Dositejevi dani i tada se ujedno dodeljuje i nagrada “Dositejev štap”. Pored te nagrade dodeljuje se i nagrada “Dositej Obradović” stranom izdavaču za poseban doprinos prevođenju književnog stvaralaštva i predstvaljanju srpske kulture u inostranstvu.